THE USUAL SUSPECTS: CREATIVITEIT, AI EN DE STRIJD OM EIGENDOM

Is het ethisch om AI te gebruiken als je weet dat de training mogelijk op gestolen werk is gebaseerd?

Ik werk met taalmodellen. En ik werk met mensen.Als schrijver, fotograaf en conceptdenker ontwikkel ik verhalen en plannen die creativiteit tastbaar maken voor mijn opdrachtgevers. AI helpt me daarbij. Maar eerlijk? Het wringt.Want veel van die AI is getraind op het werk van andere makers — zonder hun toestemming.

Dat besef bracht AI-expert Ed Newton-Rex scherp onder woorden in een recente TED Talk:

“Generative AI competes with its training data.”

Een AI die verhalen schrijft, concurreert met schrijvers.Een AI die stockbeelden maakt, concurreert met fotografen.En een AI die muziek genereert, ondermijnt de componist. Niet hypothetisch, maar concreet. Vandaag al.

WAT JE (WAARSCHIJNLIJK) NIET WIST

Veel AI-bedrijven trainen hun modellen op enorme datasets van het internet, vaak zonder toestemming.Volgens de Mozilla Foundation is 64% van de huidige taalmodellen — zoals ChatGPT en LLaMA — getraind op datasets zoals Common Crawl. Daarin zitten onder meer krantenartikelen, boeken en foto’s die auteursrechtelijk beschermd zijn.

En 21% van de modellen maakt helemaal niet bekend waarop ze getraind zijn.Als maker verlies je zo het zicht op jouw werk.

In Nederland groeit de onrust.In april 2025 riep de Auteursbond makers op om te controleren of hun werk via databases als LibGen zonder toestemming is gebruikt.De kop op hun site: “Heeft Meta ook jouw werk gestolen?”

Kan ik aansprakelijk zijn als ik AI gebruik die getraind is op auteursrechtelijk beschermd werk?

WAT BETEKENT DIT VOOR JOU (EN MIJ)?

Voor creatieve makers is dit geen academische discussie.Neem kunstenaar Kelly McKernan: haar werk werd in 2022 gebruikt om een AI-beeldgenerator te trainen. Binnen een jaar verloor ze 33% van haar omzet.

Op freelanceplatforms zoals Upwork daalde het aantal schrijfopdrachten voor zogeheten ‘low-value tasks’ met 18% sinds de komst van generatieve AI.

AI is snel, goedkoop en 24/7 inzetbaar.Maar als het jouw werk vervangt, zonder dat je daar iets over te zeggen hebt of iets voor terugziet, is het méér dan technologie.Het is een fundamentele verschuiving in hoe we met creativiteit omgaan.

EN JURIDISCH? HET BLIJFT GRIJS

In de Verenigde Staten beroepen AI-bedrijven zich vaak op de zogenoemde fair use-bepaling.Dat is een uitzondering binnen het auteursrecht die in bepaalde gevallen beperkt, ongevraagd gebruik toestaat — bijvoorbeeld bij parodieën of commentaar.

Maar of deze uitzondering ook geldt voor het massaal kopiëren van creatieve werken om een AI-model te trainen, is onderwerp van tientallen rechtszaken.Makers en rechthebbenden stellen dat dit gebruik ver buiten de grenzen van fair use valt.

In Europa bestaat een andere route: de Text and Data Mining opt-out (TDM-opt-out).Daarmee kunnen makers aangeven dat hun werk niet gebruikt mag worden voor AI-training, bijvoorbeeld via een robots.txt-bestand op websites.

In de praktijk blijkt deze methode:

• technisch ingewikkeld,

• weinig bekend bij makers,

• en lastig te handhaven — zeker als je werk al via andere kanalen (zoals piratensites) is verspreid.

Kortom: de juridische bescherming bestaat, maar schiet tekort.En ondertussen gaan AI-bedrijven onverminderd door met trainen op creatieve content — vaak zonder toestemming, en zonder compensatie.

Wat gebeurt er met de waarde van je eigen werk als iedereen AI-modellen gebruikt die getraind zijn op bestaande creaties?

WAT KUN JE ZELF DOEN?

• Check of jouw werk is gebruikt via Pictoright of de Auteursbond.

• Blokkeer AI-crawlers met een simpele regel in je robots.txt.

• Werk alleen met platforms die netjes omgaan met data. Newton-Rex richtte bijvoorbeeld Fairly Trained op: een non-profit die AI-bedrijven certificeert die wél toestemming vragen en makers compenseren.

CREATIVITEIT IS GEEN GRONDSTOF

Als fotograaf lever ik geen eindproduct, maar een beeld dat een verhaal draagt.Als schrijver geen sluitstuk, maar een opening naar nieuwe ideeën.Creatief werk verdient bescherming. En AI mag geen vrijbrief zijn om zonder vragen mee te liften op het werk van anderen.

Generatieve AI en creatieven kunnen prima samenwerken.Maar dan moet het systeem eerlijk zijn. Dat betekent: toestemming vragen, makers compenseren en transparantie bieden.

Dus, de volgende keer dat je een prompt intypt of een AI-plaatje genereert: sta even stil.Op wiens schouders staat dit? En zou jij willen dat iemand dat met jóuw werk deed?

We staan aan het begin van een nieuwe werkelijkheid.Laten we zorgen dat die recht doet aan wat creativiteit werkelijk waard is.

HOE BESCHERM JIJ JOUW CREATIVITEIT?

Wil je sparren over de impact van AI op creatief werk? Of zoek je manieren om jouw werk beter te beschermen? Ik denk graag met je mee.

Deze crimineel wil graag met je sparren