HEB JE ÉCHT NIETS TE VERBERGEN? JE DATA WORDT STRAKS GEBRUIKT. DOOR WIE, BEPAAL JE NU.

Laatst was ik op een feest. Je kent dat soort gesprekken wel – biertje erbij, de muziek net iets te hard, en dan iemand die iets roept waar je achteraf nog dagen over nadenkt.

In dit geval was het iemand uit de ICT-sector die, met een glimlach en schouders opgetrokken, zei: “Ach, ze mogen alles van me weten. Ik heb toch niks te verbergen.”

Ik kon nog net voorkomen dat mijn biertje via mijn neus naar buiten kwam van verbazing. Als íemand zou moeten weten wat bedrijven en overheden doen met onze data, dan is het toch iemand uit die wereld? En toch: die achteloosheid hoor ik vaak.

Wil je echt dat niets geheim blijft? Mag iedereen altijd meekijken?

Alles-in-één-AI komt eraan. Handig... toch?

De komende twee jaar wordt generatieve AI standaard in je dagelijkse software. Microsoft, Google, Apple – ze bouwen AI in je agenda, je e-mail, je documenten. Denk aan e-mails die automatisch geschreven worden, PowerPoint die een presentatie in elkaar flanst, of je agenda die zonder moeite een teamplanning genereert.

Superhandig. Maar laten we even stilstaan bij wat dat betekent.

Die systemen leren niet alleen van wát je schrijft, maar ook hoe je schrijft. Wat je belangrijk vindt. Waar je de nadruk op legt. Hoe je denkt. Wat jij dus als 'gemak' ervaart, is tegelijk een steeds fijnmaziger profiel van jouw denkpatroon, opgebouwd door een bedrijf dat je nauwelijks nog kent – behalve als logo in je werkbalk.

Mijn wake-up call: Meta en Adobe

Eerder dit jaar schreef ik een stuk over Meta en Adobe, die ineens hun gebruikersvoorwaarden wijzigden. Ze claimen nu het recht om jouw data – inclusief afbeeldingen, teksten en gebruikersgedrag – te gebruiken om hun AI-systemen te trainen.

Meta was daar pijnlijk duidelijk in:

“We kunnen nog steeds informatie over jou verwerken om AI bij Meta te ontwikkelen en verbeteren, zelfs als je bezwaar maakt of onze producten niet gebruikt.”

Geen opt-out. Geen keuze. Alleen slikken of afhaken.

Bij Adobe kwam later een voorzichtige bijstelling na publieke ophef, maar de toon was gezet. Transparantie is een luxe geworden. En wie geen data wil afstaan, krijgt simpelweg geen toegang meer.

Jij bepaalt het systeem dat anderen moeten gebruiken

Als beleidsmaker of bestuurder in de sociale of culturele sector heb je vaak invloed op de software die jouw organisatie gebruikt. Een simpele licentiekeuze voor je team betekent in de praktijk: dit is het systeem waarmee we werken. En dus: dit is het bedrijf dat toegang krijgt tot onze woorden, gedachten en creaties.

Dat is geen IT-besluit. Dat is een ethische keuze.

Dit is niet de eerste keer dat we moeten kiezen

Denk even terug aan de jaren negentig en begin 2000. Microsoft Office werd de standaard op scholen, in overheden en bedrijven. Niet per se omdat we bewust voor Microsoft kozen, maar omdat het "het enige systeem was dat overal werkte". Compatibiliteit won het van keuzevrijheid. En voor veel organisaties gold: wie Excel en Word gebruikte, werkte probleemloos samen met anderen. Simpel.

Maar laten we eerlijk zijn: de meeste mensen hebben nooit echt gekozen. Ze zijn erin gerold. En dat was misschien logisch in een tijd waarin software ging over bestanden en opmaak.

Nu is het anders. Veel software bevat AI-functionaliteiten die gedrag, taal en denkpatronen analyseren. In de cultuursector betekent dit dat tools die gebruikt worden voor subsidieaanvragen, communicatie of planning – zoals Word, Teams of Google Docs – straks méér over je weten dan je lief is.

We staan opnieuw op een kruispunt. En dit keer is het belangrijker dan ooit om bewust te kiezen waar onze data leeft, wie ermee werkt, en welke digitale waarden we willen beschermen.

We hebben nog steeds iets te verbergen

In een prachtig artikel van De Correspondent uit 2018 schreven Dimitri Tokmetzis en Maurits Martijn:

“Ja, je hebt nog steeds iets te verbergen.”

En dat gaat niet over criminaliteit. Het gaat over autonomie. Over context. Over de vrijheid om iets op je eigen voorwaarden te delen, of juist niet. Dat artikel is actueler dan ooit, nu AI alles van ons leert op basis van hoe wij werken, communiceren, schrijven en denken.

Bewust gemak is beter dan gedachteloos automatisme

Begrijp me goed – ik ben niet tegen AI. Sterker nog: deze blog is mede tot stand gekomen met hulp van een AI-tool.Ironisch? Zeker. Maar precies daarom kies ik bewust wáár en hóé ik AI inzet.

En dat is misschien wel de kern van dit hele verhaal: laten we niet gedachteloos meegaan in alles wat handig is. Laten we blijven kiezen. Zelf, bewust, en met oog voor de impact op de mensen voor wie we verantwoordelijkheid dragen.

Want gemak is mooi. Maar zeg nou zelf: wat is er mooier dan controle houden over wat van jou is?

Wat kun je doen?

Werk je in de cultuursector en vraag je je af welke software en AI-tools veilig en verantwoord inzetbaar zijn binnen jouw organisatie? Ik denk graag met je mee. Of het nu gaat om subsidieaanvragen, interne communicatie of digitale strategie: stuur me een berichtje of plan vrijblijvend een sparsessie in.